2015 was het jaar van de grote Europese asielcrisis. Een ongeziene stroom mensen zocht zich een weg naar Europa. Hoe zou het nu zijn met de mensen die toen in de rij stonden bij de Dienst Vreemdelingenzaken? Hebben ze asiel gekregen, zijn ze teruggekeerd, hebben ze de taal geleerd, werk gevonden, hoe doen de kinderen het? Wie of wat heeft hen geholpen tijdens hun jaren in België? Welke evolutie maken ze door na hun aankomst in België?
Met die vragen begonnen Phara de Aguirre en haar team in 2015 aan een lange-termijnproject: vijf jaar lang volgden ze 18 mensen die deel uitmaakten van die grote groep asielzoekers die tijdens de grote Europese asielcrisis in ons land zijn aangekomen.
Het resultaat is ‘Vijf jaar hier’: een vijfdelige reeks die de asielzoekers van toen een gezicht en een stem geeft.
“Het zijn beelden die velen zich nog herinneren. De overvolle rubberboten op de Middellandse Zee, de bergen achtergelaten reddingsvesten op Griekse stranden, de stoet van mensen op de pechstrook van een autoweg, de inderhaast opgerichte hekken om hen tegen te houden. In onze nieuwsprogramma’s zaten tal van reportages over de lange rijen aan de Dienst Vreemdelingenzaken, de tenten in het Maximiliaanpark, de tijdelijke opvangcentra die her en der moesten geopend worden.“
Phara de Aguirre
In 2015 werden in de Europese Unie 1.257.150 asielverzoeken geregistreerd, in België 39.065. Voor ons land was dat bijna 25.000 meer dan in het jaar 2014 en het tweede hoogste aantal ooit. Alleen in het jaar 2000 lag het aantal nog hoger. Toen waren er 46.855 eerste asielverzoeken.
“Asiel en migratie zijn thema’s die me al lang interesseren door de familiegeschiedenis van mijn vader. Hij is als tienjarig jongetje met twee broers in 1937 geëvacueerd uit de Spaanse burgeroorlog. Ik heb in het verleden voor Canvas de reeks ‘Weg van België’ gemaakt, over mensen die teruggestuurd zijn naar hun land van herkomst, en een Panorama-reportage over mensen zonder papieren. De asielcrisis in 2015 was een trigger om een nieuw project op te zetten. Het was een collega, Greet Nagels, die me het idee gaf om mensen vijf jaar lang te volgen.“
Phara de Aguirre
Maar de grote vraag was: wie zouden ze dan juist volgen? Phara en haar team wilden een representatief beeld geven, maar ook de verscheidenheid tonen binnen de groep asielzoekers. Het eerste criterium voor de selectie waren de landen van herkomst. In 2015 kwam 70% van de eerste asielaanvragen (39.065) uit drie landen: Syrië (10.295), Irak (9.215) en Afghanistan (7.730). Op de vierde plaats in de top 10 van herkomstlanden stond Somalië (2.010).
Naast mensen uit die vier landen zocht het team naar mensen die om een bijzondere reden gevlucht zijn: een Palestijn uit een vluchtelingenkamp in Libanon en een homo uit Niger.
Verder hielden ze bij hun keuze rekening met diversiteit in leeftijd (de jongste was 7, de oudste 59) en met een goede verdeling mannen-vrouwen, gezinnen-alleenstaanden. Ze zorgden ook voor een spreiding in Vlaanderen, over verschillende provincies, én in Brussel.
“We zijn aan dit project begonnen in het voorjaar van 2016. De zoektocht naar mensen liep via medewerkers van asielcentra en OCMW’s, taallessen, vluchtelingenorganisaties. Samen met een collega ben ik met vele mensen gaan praten, van Koksijde tot Tongeren. Sommigen weigerden, anderen hadden bedenktijd nodig, nog anderen hebben meteen ja gezegd. We zijn 16 verhalen beginnen te filmen. Vier daarvan zijn in de loop van de jaren om diverse redenen weggevallen. De eerste opnames waren in de zomer van 2016, de laatste beelden zijn gemaakt eind augustus 2020. Elk jaar hadden we 20 draaidagen, die we verdeelden over de verschillende verhalen.”
Phara de Aguirre
In de reeks zitten 12 verhalen en in die verhalen zitten 18 mensen. Phara en haar team hebben hen vijf jaar lang gevolgd, in hun dagdagelijkse bezigheden en op belangrijke momenten in hun leven. De 12 verhalen tonen hoe ingrijpend asiel en migratie zijn, voor de mensen in kwestie maar ook voor de samenleving. De verhalen zijn gebundeld in vijf afleveringen: over alleenstaande mannen, niet-begeleide kinderen, een jonge man en een oudere vrouw, niet-begeleide jongeren en families.
“Het is niet evident om mensen gedurende vijf jaar te volgen. Het betekende regelmatig bellen, berichten sturen, hen volgen op sociale media, nu en dan eens langsgaan, ook zonder cameraploeg. Maar door al die contacten groeide ook het vertrouwen en kregen we beter zicht op hun verhaal. Asiel en migratie zijn gepolariseerde thema’s. Deze reeks wil geen pleidooi zijn voor een of ander standpunt in die discussie. Dit is een poging om de realiteit te tonen, zoals die beleefd wordt door de asielzoekers zelf. Dit is geen wetenschappelijke studie, maar een steekproef in beeld. Een divers beeld, omdat de werkelijkheid ook zeer divers is. De asielaanvrager bestaat niet.”
Phara de Aguirre
‘Vijf jaar hier’, vanaf dinsdag 24 november om 21.20 uur op Canvas en via VRT NU.
